Τι είναι τα επεξεργασμένα τρόφιμα

Θα μπορούσαμε να δώσουμε τον γενικό ορισμό ότι επεξεργασμένα τρόφιμα είναι τρόφιμα που έχουν προπαρασκευαστεί σε κάποιο βαθμό, προκειμένου να είναι ευκολότερο ή πιο γρήγορο το μαγείρεμά τους στο σπίτι ή προκειμένου  να είναι έτοιμα ή σχεδόν έτοιμα προς κατανάλωση αμέσως μετά το άνοιγμα της συσκευασίας ή μετά από ζέσταμα. Δεν είναι τυχαίο ότι τα επεξεργασμένα τρόφιμα ονομάζονται και «convenience foods», δηλαδή βολικά ή εύκαιρα φαγητά. Υπάρχουν υπέρμαχοι των επεξεργασμένων τροφίμων με πειστικά επιχειρήματα στην πλευρά τους, όπως μπορείτε να βρείτε στον κατάλογο εξωτερικών πηγών. Στο συγκεκριμένο άρθρο ωστόσο, θα επικεντρωθούμε σε ορισμένους αρνητικούς παράγοντες οι οποίοι εξακολουθούν να υφίστανται και τους οποίους θα πρέπει να γνωρίζουμε, για να μπορούμε να κάνουμε καλύτερες επιλογές για την υγεία μας.

Πέντε σύντομα επιχειρήματα υπέρ

Τα στοιχεία αυτής της ενότητας έχουν αντληθεί από το «Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Πληροφόρησης για τα Τρόφιμα (EUFIC), το οποίο είναι ένας Μη Κερδοσκοπικός Οργανισμός που παρέχει πληροφορίες βασισμένες σε επιστημονικά δεδομένα σχετικά με την ασφάλεια & την ποιότητα τροφίμων και την υγεία & τη διατροφή στα μέσα ενημέρωσης, τους επαγγελματίες υγείας και διατροφής, τους εκπαιδευτικούς και τους διαμορφωτές της κοινής γνώμης, με τρόπο τέτοιο ώστε να μπορούν να τις καταλάβουν οι καταναλωτές.»

Ο εν λόγω ιστότοπος περιέχει πλήθος χρήσιμων πληροφοριών, αλλά θα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας και το ότι ιδρύθηκε και χρηματοδοτείται από Ευρωπαϊκές βιομηχανίες τροφίμων. Μπορεί επομένως να δηλώνει ότι έχει σκοπό την επιστημονική ενημέρωση των καταναλωτών σε σχέση με τροφές, τρόφιμα και για την τεχνολογία τροφίμων, αλλά από την άλλη είναι δικό μας καθήκον (και όχι απλά δικαίωμα), ως σκεπτόμενων και ενεργών πολιτών, να κρατάμε επιφυλάξεις ως προς το βαθμό ανεξαρτησίας του συγκεκριμένου ΜΚΟ, καθώς και ως προς τις προθέσεις και τους στόχους των χρηματοδοτών του. Εν συντομία:

  1. Η πρακτική της επεξεργασίας τροφίμων με σκοπό τη διατήρηση για μεγάλο χρονικό διάστημα, καθώς και για να καταστούν ασφαλέστερα προς κατανάλωση, υφίσταται εδώ και αιώνες.
  2. Η επεξεργασία τροφίμων παρέχει τα μέσα για την παράταση της διάρκειας ζωής τροφίμων που διαφορετικά θα ήταν ευπαθή, αυξάνοντας επομένως τις επιλογές που είναι διαθέσιμες ανά πάσα στιγμή στους καταναλωτές και μειώνοντας την εξάρτηση από την εποχικότητα.
  3. Οι απώλεια θρεπτικών συστατικών που υφίστανται τα φρέσκα τρόφιμα κατά την αποθήκευσή τους είναι γενικά μεγαλύτερη από τις απώλειες που συνδέονται με την επεξεργασία τροφίμων, ενώ αντιθέτως η επεξεργασία τροφίμων μπορεί να βελτιώσει τη θρεπτική αξία ορισμένων τροφών.
  4. Η προσθήκη θρεπτικών ουσιών σε τρόφιμα και ποτά χρησιμοποιείται παγκοσμίως ως μέτρο υπέρ της δημόσιας υγείας και αποτελεί οικονομικά αποδοτικό μέσο διασφάλισης της θρεπτικής ποιότητας των προσφερόμενων τροφίμων.
  5. Τα φρούτα και τα λαχανικά παρέχουν στο σύνολό τους τα θρεπτικά συστατικά που είναι απαραίτητα για ένα υγιεινό διαιτολόγιο, είτε είναι κονσερβοποιημένα, είτε φρέσκα, είτε κατεψυγμένα. Με το να καταναλώνει κανείς αποκλειστικά φρέσκα φρούτα και λαχανικά, παραβλέπει τη θρεπτική αξία που παρέχουν τα επεξεργασμένα τρόφιμα, στα οποία συμπεριλαμβάνονται τόσο τα βιομηχανοποιημένα, όσο και τα οικιακά επεξεργασμένα τρόφιμα.

Πέντε (σχετικά) σύντομες αντιρρήσεις

Κατ’ αρχήν, δηλώνω μη ειδικός επί των θεμάτων τεχνολογίας τροφίμων· το ενδιαφέρον μου ξεκινά από ιδιωτική βάση και με ενδιαφέρει ο διάλογος και η αναζήτηση της αλήθειας. Θα το εκτιμούσα εάν κάποιος θα μπορούσε να με διαφωτίσει καλύτερα, εάν έχω κάνει κάποια λάθη, συνεισφέροντας με τη γνώμη του στα σχόλια στο τέλος του άρθρου. Εν συντομία:

Photo credit: http://2.bp.blogspot.com/

Photo credit: http://2.bp.blogspot.com/

1. Η επεξεργασία τροφίμων υπάρχει εδώ και χρόνια

Η επεξεργασία τροφίμων υπάρχει όντως εδώ και αιώνες. Οι πιο διαδεδομένοι τρόποι διατήρησης τροφίμων που έχω υπόψη ήταν το αλάτισμα (παστά τρόφιμα), το κάπνισμα, καθώς και η αποξήρανση (πχ σταφίδες). Τι σχέση όμως έχει αυτό με τα σημερινά επεξεργασμένα τρόφιμα και πώς αυτό είναι επιχείρημα υπέρ της σημερινής κατάστασης; Μεταξύ του τώρα και των περασμένων αιώνων, στους οποίους αναφέρεται το παραπάνω κείμενο, προκειμένου να κατοχυρώσει μια κάποια πιστοποίηση αξιοπιστίας και συνέχειας πατροπαράδοτων παραδόσεων που παραπέμπουν σε συνειρμούς «αγνότητας» και «υγιεινής διατροφή», υπήρχαν κάποιες διαφοροποιήσεις, οι οποίες, στο δικό μου μυαλό, κάνουν τη σύγκριση αβάσιμη:

  • Η διατροφή των ανθρώπων αποτελούταν σχεδόν εξ ολοκλήρου από φρέσκα τρόφιμα που παρασκεύαζαν οι ίδιοι, στο χωράφι τους ή στο μποστάνι τους ή στο κοτέτσι τους. Σήμερα τρώμε αποκλειστικά τρόφιμα που δεν έχουμε παρασκευάσει οι ίδιοι. 
  • Τα παστά ή καπνιστά ή αποξηραμένα ή άλλα «επεξεργασμένα» τρόφιμα, δεν ήταν «για χόρταση», αλλά αντιπροσώπευαν μικρό ποσοστό της συνολικής διατροφής. Σήμερα, τα επεξεργασμένα τρόφιμα τείνουν να αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος της τροφής που καταναλώνουν οι άνθρωποι των πόλεων.
  • Τα τότε επεξεργασμένα τρόφιμα δεν ήταν μεταλλαγμένα, ούτε περιείχαν τρανς λιπαρά, μονο- & διγλυκερίδια, σιρόπι γλυκόζης, ασπαρτάμη, φρουκτόζη, εξάνιο, όξινο γλουταμινικό νάτριο (MSG) σε 30 διαφορετικές παραλλαγές, νιτρώδες ή νιτρικό νάτριο, τεχνητά χρώματα, τεχνητά αρώματα, τεχνητά ενισχυτικά γεύσης, φυτικά έλαια (βασικά ω6 λιπαρά), μαλτόζη, δεξτρόζη ή κάποια από τις άλλες 20 παραλλαγές της ζάχαρης (συμπεριλαμβανομένου του «συμπυκνωμένου χυμού φρούτων» που μεταφράζεται σε ζάχαρη), ούτε ήταν παράγωγα κτηνοτροφίας με μεταλλαγμένες ζωοτροφές.

2. Η επεξεργασία τροφίμων αυξάνει τη διάρκεια ζωής τους

Processed-Food

Photo credit: http://www.urbanepicurious.com/

Η αυξημένη διάρκεια ζωής των τροφίμων είναι απαραίτητη για τη διατροφή των ανθρώπων της πόλης, διαφορετικά δεν θα είχαν τι να φάνε. Από την άλλη, ο τρόπος με τον οποίο αυξάνεται η διάρκεια ζωής τίθεται υπό αμφισβήτηση, λόγω των διαφόρων χημικών συντηρητικών (όπως του νιτρώδους νατρίου) και των φυτικών ελαίων (που αποτελούνται σχεδόν αποκλειστικά από ω6 λιπαρά) που χρησιμοποιούνται. Επιπλέον, όσο μεγαλύτερη η διάρκεια ζωής του προϊόντος, τόσο μεγαλύτερος ο δυνατός χρόνος παραμονής στο ράφι του σουπερμάρκετ, άρα τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα τελικά να πωληθεί και να μη χάσει (ή να κερδίσει περισσότερα) ο κατασκευαστής και ο καταστηματάρχης. Άρα όλοι κερδίζουν, καταναλωτές, κατασκευαστές, διανομείς, έμποροι; Δεν είμαι σίγουρος.

3. Η αποθήκευση φρέσκων τροφίμων καταστρέφει περισσότερα θρεπτικά συστατικά από την επεξεργασία τους

Πραγματικά πρωτότυπη ιδέα, η οποία αγγίζει ένα ζήτημα που υφίσταται πραγματικά. Ένα λάχανο κομμένο πριν μια βδομάδα, είναι ακόμα το ίδιο θρεπτικό στο ράφι του σουπερμάρκετ; Εδώ υπεισέρχονται παράγοντες που μπορούν να διαφοροποιήσουν το αποτέλεσμα, άρα ένας γενικός αφορισμός όπως ο παραπάνω, είναι πολύ γενικός για να ληφθεί υπόψη σοβαρά. Ποιες ακριβώς είναι οι παράμετροι σύγκρισης; Για πόσο χρονικό διάστημα αποθήκευσης μιλάμε; Σε τι συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας; Από την άλλη, για ποια επεξεργασία μιλάμε; Σε ποια θερμοκρασία; Με πόσο προστιθέμενο αλάτι και συντηρητικά; Σε τι συσκευασία; Σε ποιες συνθήκες αποθήκευσης; Πάντως, για να πω την αλήθεια, αμέσως μετά τα φρέσκα βιολογικά προϊόντα βάζω τα προϊόντα ταχείας κατάψυξης που έχουν υποστεί την ελάχιστη δυνατή επεξεργασία, καθώς έτσι κρατάνε το μεγαλύτερο μέρος των θρεπτικών τους συστατικών.

4. Η προσθήκη θρεπτικών ουσιών σε επεξεργασμένα τρόφιμα εξασφαλίζει τη θρεπτική τους ποιότητα

Και πάλι, αυτό είναι πολύ γενικόλογο και δεν μπορεί κάποιος ούτε να το απορρίψει, ούτε να το αποδεχτεί, χωρίς να πάρει πιο συγκεκριμένες πληροφορίες. Η συνθετική βιταμίνη Α που μπαίνει στη μαργαρίνη και τα άλλα υποκατάστατα βουτύρου, είναι το ίδιο αποτελεσματική και χρήσιμη στο σώμα μας, όσο η φυσική βιταμίνη Α του βουτύρου; Τα ALA ω3 λιπαρά οξέα που προστίθενται από φυτικές πηγές, είναι το ίδιο σταθερά και αποτελεσματικά με τα EPA & DHA ω3 που μπορούμε να πάρουμε από ζωικές πηγές;

5. Τα τρόφιμα έχουν την ίδια θρεπτική αξία, είτε είναι φρέσκα, είτε κατεψυγμένα, είτε κονσερβοποιημένα

Δεν έχω αρκετές γνώσεις επί του θέματος αυτού. Έχω να παρατηρήσω ότι μετά τα φρέσκα τρόφιμα, η πρώτη μου επιλογή θα ήταν τα κατεψυγμένα. Ωστόσο, για τις κονσέρβες, ειδικά τις μεταλλικές, κρατάω μεγάλες επιφυλάξεις. Ως γνωστό, έχουν εσωτερική επίστρωση από συνθετική ρητίνη, η οποία περιέχει BPA που προκαλεί διάφορες ενδοκρινικές διαταραχές. Ακόμα και τα πλαστικά που διαφημίζονται ως «BPA-Free», έχουν άλλου είδους βισφαινόλες, όπως πχ BPS, η οποία κάνει την ίδια ζημιά με τη BPA. Απλά δεν το γνωρίζει ο κόσμος. Το θέμα όμως είναι μεγάλο και θα επανέλθουμε.

Εξωτερικές Πηγές

  1. http://www.eufic.org/article/el/expid/benefits-processed-food-greek/
  2. http://www.rodale.com/processed-foods
  3. https://en.wikipedia.org/wiki/Convenience_food
  4. http://www.mednutrition.gr/epexergasmena-trofima-anagki-i-polyteleia
  5. http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CF%81%CE%BF%CF%83%CE%B8%CE%B5%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AC_%CF%84%CF%81%CE%BF%CF%86%CE%AF%CE%BC%CF%89%CE%BD
Stratos Laspas
Ακολουθήστε!
Latest posts by Stratos Laspas (see all)